Deklaracja wartości towaru a odpowiedzialność przewoźnika
W ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika w ruchu międzynarodowym, kwotową odpowiedzialność przewoźnika określa art. 23 pkt 3 konwencji CMR.
Artykuł 23
3.Odszkodowanie nie może (…) przekraczać 8,33 SDR za kilogram brakującej wagi brutto (w konwencji CMR występuje jeszcze „…25 franków za kilogram brakującej wagi brutto...”, ale złote franki zastąpiono już SDR).
Często zdarza się, że nadawca deklaruje wartość towaru. Taką możliwość daje mu art. 24 CMR.
Artykuł 24
Nadawca może zadeklarować w liście przewozowym, za umówioną dodatkową opłatą, wartość towaru przekraczającego granicę wymienioną w ustępie 3 artykułu 23 i w tym przypadku kwota zadeklarowana zastępuje tę granicę.
Przy przyjmowaniu zleceń na przewóz towarów należy zwracać uwagę na to, czy nadawca towaru faktycznie zadeklarował wartość towaru. W większości przypadków wynika to ze zleceń transportowych, ale czasami informacja ta jest w zleceniach pomijana i przewoźnik jest powiadamiany o tym dopiero przed załadunkiem, a więc po zaangażowaniu pewnych kosztów i po uzgodnieniu zapłaty za fracht. Przy deklarowaniu wartości przez nadawcę, w liście przewozowym CMR jest wpisywana wartość ładunku – przy braku takiego wpisu przyjmuje się, że wartość nie jest zadeklarowana chyba, że umowa stanowi inaczej. Art. 24 Konwencji CMR uzależnia jednak deklarowanie wartości od wniesienia (umówienia) dodatkowej opłaty. Dla skuteczności deklaracji wartości, owa dodatkowa opłata może mieć zatem dość istotne znaczenie.
Przyjęcie zlecenia, gdzie nadawca zadeklarował wartość, wiąże się z tym, że przewoźnik przyjął odpowiedzialność za towar do jego faktycznej wartości. Ograniczenie określone w art. 23.3 konwencji CMR nie ma w takim przypadku zastosowania. W przypadku szkody, nadawca będzie żądał od przewoźnika odszkodowania w pełnej wartości towaru. W przypadku nie doubezpieczenia do wartości towaru, ciężar pokrycia takiej szkody ponad limit określony w art. 23.3 konwencji CMR będzie spoczywał na przewoźniku.
Artykuł 23
6.Wyższego odszkodowania można żądać jedynie w przypadku zadeklarowania wartości towaru (…), zgodnie z artykułami 24 (…).
Z art. 24 wynika również, że deklarowanie wartości wiąże się z dodatkową opłatą, na którą składa się głównie dodatkowa składka za ubezpieczenie. Warto więc wiedzieć o tym wcześniej, aby z odpowiednim wyprzedzeniem uzgodnić wysokość dodatkowej składki i poinformować zleceniodawcę o owych „dodatkowych opłatach” (są one pokrywane przez nadawcę towaru).
PRZYKŁADY
Przykład 1.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 200.000 USD. Nadawca nie zadeklarował wartości w liście przewozowym.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.3 konwencji CMR, to:
18.500 kg x 8,33 SDR = 154.105 SDR co daje 236.011 USD *)
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 200.000 USD.
Przykład 2.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca nie zadeklarował wartości w liście przewozowym.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.3 konwencji CMR, to:
18.500 kg x 8,33 SDR = 154.105 SDR co daje 236.011 USD *)
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 236.011 USD. Pozostała część szkody tj. 113.989 USD jest na udziale własnym poszkodowanego – przewoźnik za tę część szkody nie odpowiada.
Przykład 3.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca zadeklarował wartość w liście przewozowym, na podstawie art. 24 konwencji CMR.
Przewoźnik nie doubezpieczył swojej odpowiedzialności do 350.000 USD.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.6 konwencji CMR, to 350.000 USD.
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 236.011 USD na podstawie art. 23.3 konwencji CMR. Pozostała część szkody tj. 113.989 USD jest na udziale własnym przewoźnika – przewoźnik odpowiada za tę część szkody.
Przykład 4.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca zadeklarował wartość w liście przewozowym, na podstawie art. 24 konwencji CMR.
Przewoźnik doubezpieczył swoją odpowiedzialność do 350.000 USD i zapłacił dodatkową składkę.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.6, w związku z art. 24 konwencji CMR to 350.000 USD.
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do 350.000 USD, na podstawie art. 24 i 23.6 konwencji CMR.
KOMENTARZ DO PRZYKŁADÓW 1-4
Jak wynika z powyższych symulacji, najbardziej korzystne dla stron (przewoźnik-poszkodowany) jest sytuacja opisana w przykładach 1 i 4 – przewoźnik odpowiada do pełnej wartości towaru, szkoda jest pokrywana przez ubezpieczyciela w pełnej wysokości. Najbardziej niekorzystną dla przewoźnika jest zaś sytuacja opisana w przykładzie 3 (nadawca zadeklarował wartość, przewoźnik nie doubezpieczył swojej odpowiedzialności a ubezpieczyciel pokryje szkodę tylko do wys. odpowiedzialności przewoźnika) – ponosi on sporą stratę.
Sytuacja opisana w przykładzie 3 jest dosyć bezpieczna dla przewoźnika, ale w takich przypadkach poszkodowany często kieruje sprawę do sądu, co w powoduje zaangażowanie niepotrzebnych kosztów przewoźnika.
Przykład 5.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 100.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 200.000 USD. Nadawca nie zadeklarował wartości w liście przewozowym.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.3 konwencji CMR, to:
18.500 kg x 8,33 SDR = 154.105 SDR co daje 236.011 USD *)
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 100.000 USD, na podstawie art. 23.3 konwencji CMR, z ograniczeniem odpowiedzialności do sumy gwarancyjnej. Pozostała część szkody tj. 100.000 USD jest na udziale własnym przewoźnika – przewoźnik odpowiada za tę część szkody.
Przykład 6.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 100.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca nie zadeklarował wartości w liście przewozowym.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.3 konwencji CMR, to:
18.500 kg x 8,33 SDR = 154.105 SDR co daje 236.011 USD *)
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 100.000 USD, na podstawie art.. 23.3 konwencji CMR, ale z ograniczeniem odpowiedzial-ności do sumy gwarancyjnej. Pozostała część szkody tj. 136.011 USD jest na udziale własnym przewoźnika (przewoźnik odpowiada za tę część szkody), a kwota 113.989 USD – na udziale własnym poszkodowanego (przewoźnik nie odpowiada za tę część szkody).
Przykład 7.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 100.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca zadeklarował wartość w liście przewozowym, na podstawie art. 24 konwencji CMR.
Przewoźnik nie doubezpieczył swojej odpowiedzialności do 350.000 USD.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.6 konwencji CMR, to 350.000 USD.
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 100.000 USD, na podstawie art.. 23.3 konwencji CMR, ale z ograniczeniem odpowiedzial-ności do sumy gwarancyjnej. Pozostała część szkody tj. 250.000 USD jest na udziale własnym przewoźnika (przewoźnik odpowiada za tę część szkody).
Przykład 8.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 100.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca zadeklarował wartość w liście przewozowym, na podstawie art. 24 konwencji CMR.
Przewoźnik doubezpieczył swoją odpowiedzialność do 350.000 USD i zapłacił dodatkową składkę.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.6, w związku z art. 24 konwencji CMR to 350.000 USD.
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do 350.000 USD, na podstawie art. 24 i 23.6 konwencji CMR.
KOMENTARZ DO PRZYKŁADÓW 5-8
Najbardziej korzystne dla stron (przewoźnik-poszkodowany) jest sytuacja opisana w przykładzie 8 – przewoźnik odpowiada do pełnej wartości towaru, szkoda jest pokrywana przez ubezpieczyciela w pełnej wysokości. Najbardziej niekorzystną dla przewoźnika jest zaś sytuacja opisana w przykładzie 7 (nadawca zadeklarował wartość, przewoźnik nie doubezpieczył swojej odpowiedzialności a ubezpieczyciel pokryje szkodę tylko do wys. sumy gwarancyjnej) – ponosi on sporą stratę. Również sytuacje opisane w przykładach 5 i 6 jest niekorzystna dla przewoźnika, gdyż strata jaką ponosi to opow. 100.000 i 136.011 USD.
Przykład 9.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 4.500 kg i o wartości 200.000 USD. Nadawca nie zadeklarował wartości w liście przewozowym.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.3 konwencji CMR, to:
4.500 kg x 8,33 SDR = 37.485 SDR co daje 57.408 USD *)
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 57.408 USD, na podstawie art. 23.3 konwencji CMR (nawet suma gwarancyjna 100.000 USD daje pełne pokrycie odpowiedzialności przewoźnika). Pozostała część szkody tj. 142.592 USD jest na udziale własnym poszkodowanego – przewoźnik nie odpowiada za tę część szkody (im wyższa wartość towaru, tym większą szkodę ponosi poszkodowany).
Przykład 10.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca zadeklarował wartość w liście przewozowym, na podstawie art. 24 konwencji CMR.
Przewoźnik nie doubezpieczył swojej odpowiedzialności do 350.000 USD.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.6 konwencji CMR, to 350.000 USD.
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do wys. 57.408 USD, na podstawie art. 23.3 konwencji CMR. Pozostała część szkody tj. 292.592 USD jest na udziale własnym przewoźnika (przewoźnik odpowiada za tę część szkody).
Przykład 11.
Przewoźnik posiada polisę OCP w r. międzynarodowym, z sumą gwarancyjną 300.000 USD. Otrzymał zlecenie na przewóz towaru o wadze 18.500 kg i o wartości 350.000 USD. Nadawca zadeklarował wartość w liście przewozowym, na podstawie art. 24 konwencji CMR.
Przewoźnik doubezpieczył swoją odpowiedzialność do 350.000 USD (ponad 57.408 USD) i zapłacił dodatkową składkę.
Górna granica odpowiedzialności przewoźnika, zgodnie z art. 23.6 w związku z art. 24 konwencji CMR to 350.000 USD.
W przypadku szkody całkowitej, ubezpieczyciel pokryje odszkodowaniem szkodę do 350.000 USD, na podstawie art. 24 i 23.6 konwencji CMR.
KOMENTARZ DO PRZYKŁADÓW 9-11
Najbardziej korzystne dla stron (przewoźnik-poszkodowany) jest sytuacja opisana w przykładzie 11 – przewoźnik odpowiada do pełnej wartości towaru, szkoda jest pokrywana przez ubezpieczyciela w pełnej wysokości. Najbardziej niekorzystną dla przewoźnika jest zaś sytuacja opisana w przykładzie 10 (nadawca zadeklarował wartość, przewoźnik nie doubezpieczył swojej odpowiedzialności a ubezpieczyciel pokryje szkodę tylko do wys. odpowiedzialności przewoźnika) – ponosi on sporą stratę (292.592 USD).
Sytuacja opisana w przykładzie 9 jest dosyć bezpieczna dla przewoźnika, ale w takich przypadkach poszkodowany często kieruje sprawę do sądu, co w powoduje zaangażowanie niepotrzebnych kosztów przewoźnika.
WNIOSKI
Przy deklarowaniu wartości przez nadawcę (wiąże się to z wpisem do listu przewozowego CMR, choć według orzecznictwa i doktryny niekoniecznie) należy pamiętać o tym, że małe znaczenie ma tutaj suma gwarancyjna, na jaką przewoźnik zawarł ubezpieczenie. Często – mylnie zresztą – przewoźnicy uznają, że gdy podejmują się transportu towaru o deklarowanej wartości np. 300.000 USD, to wystarczy im ubezpieczenie z sumą gwarancyjną 300.000 USD. W takim przypadku, żeby określić swoją odpowiedzialność, przewoźnik powinien znać wagę towaru i przeliczyć ją tak, jak to zostało zrobione w przykładach. W przypadku wystąpienia różnicy pomiędzy kwotą odpowiedzialności przewoźnika i wartością towaru (wartość jest zwykle wyższa) należy doubezpieczyć odpowiedzialność cywilną do wartości towaru.
W przypadku nie doubezpieczenia i wystąpienia szkody totalnej, przewoźnik ponosi własną (pozaubezpieczeniową) odpowiedzialność za nadwyżkę ponad faktyczną odpowiedzialność, a – jak obrazują to przykłady – kwoty mogą być znacznej wartości (nawet 292.592 USD, jak w przykładzie 10).
Warto też pamiętać o tym, że deklarowanie wartości zazwyczaj jest dokonywane, gdy towar jest lekki i drogi, np. waga 2.500 kg i wartość 300.000 USD, waga 5.000 kg i wartość 200.000 USD. Przy towarach cięższych i tańszych, odpowiedzialność przewoźnika zwykle określa art. 23.3 konwencji CMR – w takich przypadkach (jest ich może 99%) nadawca nie deklaruje wartości. Dla tego 1%, należy jednak przedsięwziąć wszelkie kroki, żeby uniknąć zagrożenia, które może skutkować w efekcie utratą części lub całego majątku - tym bardziej, że nie wiąże się to z dodatkowymi opłatami (składki za doubezpieczenie pokrywa nadawca).
Warszawa, 01 września 2009 r.
Opracowanie:
Jerzy Różyk
ekspert ds. oceny ryzyka w transporcie,
prawa przewozowego i ubezpieczeń transportowych
CDS Kancelaria Brokerska
www.cds-odszkodowania.info
*) przelicznik walut jest symulowany i nie wynika z aktualnych tabel kursów NBP.
